Μόδα και παράδοση: 3 φορεσιές της Νάξου που μας γυρνάνε πίσω στον χρόνο.

*Γράφει η Δέσποινα Μπαράκη.

Η ιστορία των παραδοσιακών φορεσιών ανά την Ελλάδα παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον σε ό,τι αφορά τα υφάσματα, τις ραφές αλλά και τα πολιτιστικά στοιχεία, που φέρουν αυτές. Οι γυναίκες της εποχής φρόντιζαν να προσαρμόζουν τις φορεσιές σύμφωνα με τα υφάσματα που είχαν το βιοτικό τους επίπεδο, καθώς επίσης και την περίσταση, δημιουργώντας έτσι ενδιαφέροντα ενδύματα, που μέχρι και σήμερα κληρονομούνται από γενιά σε γενιά.

Το περασμένο Σαββατοκύριακο βρεθήκαμε στη Νάξο και με αφορμή το αποκριάτικο έθιμο των Κορδελάτων, σας παρουσιάζουμε την ιδιαίτερη φορεσιά τους, καθώς επίσης και άλλες παραδοσιακές νησιώτικες φορεσιές, που βλέπουμε κάθε χρόνο να φορούν μικροί και μεγάλοι στους εορτασμούς της 25^ης Μαρτίου.

Οι πολυφημισμένοι κορδελάτοι

Οι κορδελάτοι παραμένουν πλέον ως ένα αποκριάτικο έθιμο σε 5 χωριά της Νάξου, ωστόσο η φορεσιά τους έχει μακρά ιστορία, ενώ ο τρόπος με τον οποίο οι γυναίκες την έφτιαχναν παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον.

Παρότι δεν μπορεί να διαπιστωθεί πότε ξεκίνησε το έθιμο, φαίνεται ότι κατά τη διάρκεια της Ενετοκρατίας, η φορεσιά των «κορδελάτων» λειτουργούσε ως ένας τρόπος επικοινωνίας μεταξύ των ορθόδοξων χριστιανών. Μετέπειτα, κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821, οι γυναίκες έραβαν τριγωνικά μαντηλάκια στο γιλέκο των αντρών και εκεί λέγεται ότι έκρυβαν μπαρούτι, που μάζευαν από τα νησιά, για να το μεταφέρουν σε άλλα μέρη της Ελλάδας. Μετά το τέλος της επανάστασης το έθιμο παρέμεινε ως ένας άτυπος θεσμός για να γνωρίζονται οι νέοι των χωριών.

Η φορεσιά αποτελούταν από ένα ζωνάρι, τη φουστανέλα που φτιαχνόταν από τον γύρο των κλινοσκεπασμάτων και ήταν στολισμένη με δαντέλα, και πάνω της μπορούσε να έχει κεντημένα διάφορα μονογράμματα. Κάτω από τη φουστανέλα φορούσαν το νυφιάτικο εσώρουχο της γιαγιάς τους, το οποίο στολιζόταν και αυτό με δαντέλα, ενώ φορούσαν χοντρές κάλτσες μέχρι πάνω από το γόνατο.

Σε ό,τι αφορά το πάνω μέρος της φορεσιάς πάνω από το πουκάμισο, χρησιμοποιούσαν για γιλέκο αυτό του βρακά, το οποίο ειδικά γι’ αυτό το έθιμο στολιζόταν με πολύχρωμα μαντίλια από τις γυναίκες του χωριού. Στην πλάτη το γιλέκο ήταν γεμάτο με πολύχρωμες «κορδέλες» (λωρίδες από διαφορετικά υφάσματα) και στο κεφάλι φορούσαν ένα κόκκινο φέσι στολισμένο με καρφίτσες και κεντήματα. Επιπλέον, φορούσαν γραβάτα που έφερε στολίδια, αλλά και κοσμήματα που προέρχονταν από τις γυναίκες της οικογένειας, που ήταν και υπεύθυνες για το ντύσιμο των αντρών.

Σύμφωνα με τον κ. Νικόδημο Φλεριανό, από την χορευτική ομάδα Νάξου «Αξιοπατήματα», το έθιμο αυτό διατηρείται την Τυρινή Εβδομάδα από τα χωριά: Μέλανες, Εγγαρές, Γαλήνη, Κυνίδαρο, και Κουρουνοχώρι και από το χωριό Άγιος Αρσένιος μόνο την Κυριακή. Οι άντρες δημιουργούν έναν περιπλανώμενο θίασο και με αρχηγό τους τον μπαϊρακτάρη που είναι συνήθως ένας ηλικιωμένος άντρας που κρατά το μπαϊράκι, πηγαίνει στα συμμετέχοντα χωριά.

Αρκετό ενδιαφέρον παρουσιάζει η φορεσιά των κορδελάτων του Κουρουνοχωρίου η οποία είναι διαφορετική από των υπόλοιπων χωριών, διότι έχει κορδέλες και στο μπροστινό μέρος της φορεσιάς.

Η παραδοσιακή φορεσιά του βρακά

Οι βρακάδες είναι από τις πιο γνωστές παραδοσιακές ενδυμασίες, στην οποία οι άντρες φορούσαν υφαντή βράκα που θύμιζε φουφούλα και τελείωνε σε στενό παντζάκι. Το επάνω μέρος της ενδυμασίας αποτελούταν από ένα λευκό πουκάμισο και υφαντό σταυρωτό γιλέκο με κουμπιά και κουμπότρυπες με σταυροβελονιά.

Η φορεσιά παρότι αρχικά ήταν λευκή κατέληξε να είναι μπλε για τους βρακάδες, που κατοικούσαν κοντά στη θάλασσα, αντίθετα η φορεσιά των απανοχωριανών ήταν μαύρη. Παράλληλα, το ζωνάρι αποτελούταν από το ίδιο ύφασμα με τη βράκα αλλά στις άκρες του είχε κρόσσια που αφήνονταν να κρέμονται στο πλάι. Η φορεσιά ολοκληρωνόταν με πλεχτές υφαντές κάλτσες και καλτσοδέτες με φουντίτσα, ενώ τα παπούτσια ήταν εξώραφα.

Τέλος, στο κεφάλι τους φορούσαν το απαραίτητο φέσι, που ήταν και αυτό υφάντο. Τα συγκεκριμένα ενδύματα, όπως και στην περίπτωση των κορδελάτων είχαν και χρηστική αξία, αφού στο ζωνάρι τους έβαζαν το σακούλι με τον καπνό τους.

Οι αρχοντικές γυναικείες φορεσιές

Οι γυναικείες φορεσιές μπορούσαν να είναι από αρκετά απλές μέχρι πολύ στολισμένες αναλόγως τον πλούτο της οικογένειας. Βασικό μέρος τους ήταν οι φούστες μέχρι τον αστράγαλο με ή χωρίς πιέτες, οι οποίες υφαίνονταν από μαλλί προβάτου ή βαμβάκι στον αργαλειό και δένονταν στη μέση με ζωνάρια που έραβαν πάνω σε αυτές. Το επάνω μέρος της φορεσιάς αποτελούταν από μία πουκαμίσα και σακάκια με πάνινα στρογγυλά κουμπιά.

Λόγω των οικονομικών διαφορών, οι γυναίκες με μεγαλύτερη οικονομική άνεση είχαν φορεσιές με αραχνοΰφαντες δαντέλες που στόλιζαν το λαιμό τους και το κάτω μέρος της πουκαμίσας. Η φορεσιά αρχικά, όπως και στους βρακάδες, είχε διαφορετικό χρώμα και ήταν ολόασπρη, ωστόσο μετέπειτα άρχισαν να την βάφουν μπλε ή μαύρη. Τέλος, σε ό,τι αφορά αφορά το μαντήλι, σκέπαζαν ολόκληρο το κεφάλι τους και το δέσιμό του ήταν περίτεχνο πάνω στο κούτελο, ενώ σημασία είχε και το χρώμα του καθώς οι ελεύθερες και οι παντρεμένες γυναίκες φορούσαν άσπρο μαντήλι, ενώ οι χήρες μαύρο μαντήλι.

*Ευχαριστούμε πολύ για τις πληροφορίες για τις φορεσιές τον κ. Νικόδημο Φλεριανό και για τις φωτογραφίες τον φωτογράφο Γιάννη Αντώνογλου. 

**Φωτογραφία Εξωφύλλου: Γιάννης Αντώνογλου